δακτυλίτης

Γένος διετών ή πολυετών φυτών της οικογένειας των σκροφουλαριδών, με περίπου 25 είδη ιθαγενή της Ευρώπης, της βόρειας Αφρικής και της Ασίας. Έχουν μεγάλα, συνήθως ακέραια φύλλα, επαλλάσσοντα ή σε δέσμες, καθώς και κόκκινα, κίτρινα ή λευκά άνθη σε ταξιανθίες. Είναι τοξικά φυτά γιατί περιέχουν δραστικά δηλητήρια και αλκαλοειδή. Το είδος δ. η πορφύρα έχει πολύτιμες φαρμακευτικές ιδιότητες, αλλά και καλλωπιστική αξία. Έχει βλαστό όρθιο, όχι μεγαλύτερο του ενός μέτρου, λίγο χνουδωτό, με φύλλα στενόμακρα, μυτερά, ελαφρώς οδοντωτά, θαμπά και χνουδωτά. Τα άνθη, συγκεντρωμένα σε έναν επάκριο μονόπλευρο βότρυ, είναι μεγάλα, κρεμάμενα με πεντάλοβο κάλυκα και μονοκόμματη στεφάνη η οποία έχει μήκος 5 εκ. και είναι σωληνοειδής, κωδωνοειδής, ελαφρώς ακανόνιστη, με χρώμα ροζ-πορφυρό, διάστικτο από κηλίδες πορφυρού σκούρου στο εσωτερικό. Ο καρπός του δ. είναι δίχωρη και πολύσπερμη κάψα. Φυτό αυτοφυές σε πολλά μέρη, καλλιεργείται ως φαρμακευτικό στην κεντρική και στη δυτική Ευρώπη. Τα φύλλα της δ. νοθεύονται καμιά φορά με φύλλα φλόμου. Διακρίνονται όμως μεταξύ τους γιατί τα πρώτα έχουν απλές τρίχες, ενώ οι φλόμοι έχουν διακλαδιζόμενες τρίχες. Στην Ελλάδα απαντούν αυτοφυή, σε δάση ή χέρσους δροσερούς τόπους, έξι είδη: η σιδηρόχροος,η εριώδης,η αμφίβολη,η λεία,η πρασινανθής και η λευκόφαιος. (Ιατρ.) Τα φύλλα μερικών φυτών του γένους δ. περιέχουν ουσίες με φαρμακευτική δράση στην καρδιά. Η χημική σύνθεση των ουσιών αυτών διασαφηνίστηκε μόνο κατά τις τελευταίες δεκαετίες, παρότι χρησιμοποιούσαν τη δ. στη θεραπευτική από τον 18o αι. και ο λαός τη χρησιμοποιούσε από πιο παλιά ακόμα. Πρόκειται για γλυκοσίδια των οποίων η άγλυκη ομάδα έχει στεροειδή δομή παρόμοια με εκείνη της βιταμίνης Δ, των χολικών οξέων και των ορμονών των επινεφριδίων και των σεξουαλικών αδένων. Τα γλυκοσίδια της δ. ενισχύουν τη συστολή μιας ανεπαρκώς λειτουργούσας καρδιακής ίνας (θετική ινότροπος ενέργεια), μειώνουν τη συχνότητα των καρδιακών παλμών (αρνητική χρονότροπος ενέργεια) και, τέλος, επιμηκύνουν την περίοδο μη διεγερσιμότητας του μυοκαρδίου (αρνητική δρομότροπος ενέργεια). Για όλες αυτές τις φαρμακολογικές ιδιότητες η δ. είναι αποτελεσματική στην καρδιακή ανεπάρκεια, στη μαρμαρυγή ή πτερυγισμό των κόλπων και στην παροξυσμική ταχυκαρδία. Η δ. χορηγείται με μορφή σκόνης αποξηραμένων φύλλων, εκχυλίσματος ή βάμματος, αλλά λόγω του ότι σε αυτές τις μορφές δεν διατηρείται σταθερή η περιεκτικότητά της σε δραστικά γλυκοσίδια, τα παραπάνω αντικαταστάθηκαν με σκευάσματα κρυσταλλοποιημένων γλυκοσιδίων, μπορούν να δοσολογηθούν με ακρίβεια και χορηγούνται είτε από το στόμα, είτε ενδομυϊκώς είτε ενδοφλεβίως. Σε υπερβολικές δόσεις ή δ. μπορεί να προκαλέσει τοξικά φαινόμενα, βραδυκαρδία, ναυτία, εμετούς, διάρροια και διαταραχές της όρασης. Η δακτυλίτης είναι αυτοφυές φυτό σε πολλές περιοχές. Από τα φύλλα της δακτυλίτης, που ανήκει στην οικογένεια των σκροφουλαριδών, παράγεται ένα καρδιοτονωτικό φάρμακο.